Biogazownia - zasady działania

Budowa i schemat funkcjonalny biogazowni

Autorzy: Dagmara Jagoda-Pużak, Zsuzsanna Iwanicka, Lidia Kata, Ryszard Mocha

Biogazownia – zakład produkujący biogaz z biomasy roślinnej, odchodów zwierzęcych, odpadów organicznych (na przykład z przemysłu spożywczego), odpadów poubojowych lub osadów z oczyszczalni ścieków.

Rodzaje biogazowni:

    • przy składowisku odpadów
    • oczyszczalni ścieków
    • rolnicza
    • utylizacyjna

Biogaz - powstaje podczas beztlenowego rozkładu materii organicznej w wyniku procesu fermentacji  metanowej.
Średnio z 1 g substancji organicznych powstaje do 0,5 l biogazu.

Główne składniki biogazu:

  • metan (40–80%),
  • dwutlenek węgla (20–55%),
  • siarkowodór (0,1–5,5%)
  • wodór, tlenek węgla, azot i tlen w ilościach śladowych.

Elementy biogazowni:

  • układ podawania biomasy
  • komory fermentacyjnej wstępnej i wtórnej
  • zbiornik magazynowy dla przefermentowanego substratu
  • zbiornik biogazu
  • instalacja oczyszczania biogazu
  • agregat prądotwórczy lub układ kogeneracyjny

Dodatkowe elementy do biometanu:

  • układ oczyszczania i tłoczenia biometanu do sieci
  • pochodnia biogazu
  • inne urządzenia awaryjne (np. kocioł gazowy)

Obecnie najbardziej ekonomiczną metoda wykorzystania biogazu jest produkcja energii elektrycznej i cieplnej w jednostce kogeneracyjnej.

schemat

Biometanownia i fermentacja metanowa

W Polsce aktualnie brakuje biometanowni, stwarza to duży potencjał inwestycyjny.

Biometan uzyskany jest w biogazowni podczas fermentacji metanowej. Po oczyszczeniu z siarkowodoru i odwodnieniu i uszlachetnieniu uzyskuje parametry gazu sieciowego, o gwarantowanej zawartości metanu. Po spełnieniu obowiązujących norm może być wtłaczany do sieci czy skraplany i sprzedawany w butlach tzw. BioLNG.

W Unii Europejskiej działa obecnie 729* biogazowni produkujących biogaz o parametrach gazu sieciowego, który jest wtłaczany do sieci gazowej lub w inny sposób dociera do odbiorców.

Biogazownia to „ferma bakterii”, dlatego aby uzyskać wysoką wydajność biogazu – należy stworzyć dla nich jak najlepsze warunki

Zgodnie z ustawą o OZE biogaz rolniczy - to gaz otrzymywany w procesie fermentacji metanowej surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierzęcych, produktów ubocznych, odpadów lub pozostałości z przetwórstwa produktów pochodzenia rolniczego lub biomasy leśnej, lub biomasy roślinnej zebranej z terenów innych niż zaewidencjonowane jako rolne lub leśne, z wyłączeniem biogazu pozyskanego z surowców pochodzących ze składowisk odpadów, a także oczyszczalni ścieków, w tym zakładowych oczyszczalni ścieków z przetwórstwa rolno-spożywczego, w których nie jest prowadzony rozdział ścieków przemysłowych od pozostałych rodzajów osadów i ścieków.

Fermentacja metanowa to rozkład substancji organicznych za pośrednictwem mikroorganizmów, w warunkach beztlenowych. Produktem procesu jest biogaz - mieszanka gazów, którego głównym składnikiem jest metan (CH4) - bezbarwny i bezwonny gaz, mający szerokie zastosowanie w energetyce oraz przemyśle chemicznym. Jego średnia zawartość w biogazie wynosi 60%. W skład biogazu wchodzi również dwutlenek węgla (CO2) na poziomie około 40%. Pojawiają się również niewielkie ilości zanieczyszczeń, głównie siarkowodoru, azotu, wodoru oraz tlenu. Dokładny skład biogazu zależy przede wszystkim od rodzaju surowców oraz warunków fermentacji. W wyniku fermentacji powstaje substancja pofermentacyjna (tzw. poferment lub pulpa pofermentacyjna), zawierająca cenne składniki odżywcze roślin, takie jak azot, fosfor i potas. Dzięki swoim właściwościom często wykorzystywana jest jako cenny nawóz.

* https://www.europeanbiogas.eu/the-european-biomethane-map-2020-shows-a-51-increase-of-biomethane-plants-in-europe-in- two-years/

  • Wyróżniamy 4 główne biologiczne i chemiczne etapy fermentacji metanowej:

    • hydroliza - rozkład polimerów takich jak węglowodany, celuloza, białka czy tłuszcze są rozkładane przez enzymy hydrolityczne do cukrów prostych, aminokwasów i kwasów tłuszczowych
    • acidogeneza - proste monomery dzielą się na lotne kwasy tłuszczowe
    • acetogeneza - produkty acidogenezy są dzielone na kwas octowy, następuje uwalnianie wodoru i dwutlenku węgla
    • metanogeneza - bakterie metanowe produkują metan przez rozerwanie dwóch cząsteczek kwasu octowego do postaci dwutlenku węgla i metanu bądź przez redukcję wodorotlenku węgla z wodorem.

    schemat

  • Skład biogazu może wahać się w zależności od rodzaju materii organicznej czyli tzw. substratów.

    Metan CH4

    40%-80%

    Dwutlenek węgla

    20%-55%

    Siarkowodór H2S

    0,1%-5.5%

    Wodór H2

    w śladowych ilościach

    Tlenek węgla CO

    w śladowych ilościach

    Azot N2

    w śladowych ilościach

    Tlen O2

    w śladowych ilościach

  • Fermentacja może być klasyfikowana ze względu na warunki w jakich zachodzi:

    1. Temperatura - wyróżniamy procesy psychrofilowe (psychrofilne), mezofilowe (mezofilne) i termofilowe (termofilne).

    • proces psychrofilowy – zachodzi w temperaturze 10-25⁰C
    • proces mezofilowy – zachodzi w temperaturze 30-40⁰C
    • proces termofilowy – zachodzi w temperaturze 50-60⁰C

    2. Hydrauliczny czas retencji – różne substancje organiczne ulegają rozkładowi w różnym tempie. Czas retencji substratu musi być dostosowany do rodzaju wsadu w taki sposób aby zagwarantować pełny rozkład. W podwyższonej temperaturze substancje rozkładają się szybciej i czas retencji trwa krócej. Zazwyczaj czas retencji dla gnojowicy wynosi 20 dni, natomiast dla roślin energetycznych 60 dni

    3. Obciążenie komory ładunkiem zanieczyszczeń – jest stosunkiem ilości dostarczanego materiału, jego uwodnienia i zawartości substancji organicznych do pojemności komory. Przy zwiększeniu obciążenia do wartości granicznej zwiększa się produkcja biogazu. Obciążenie komory ma zasadniczy wpływ na przebieg procesu fermentacji i produkcji biogazu.

    4. Mieszanie biomasy – mieszanie jest niezbędne w celu zapewnienia przebiegu procesu w sposób jednorodny w całej objętości komory, utrzymania jednakowej temperatury, jednorodnej konsystencji, umożliwienia łatwiejszego odgazowania. Ponadto mieszanie zwiększa dostęp bakterii do cząstek substancji organicznej.

    5. Odczyn pH procesu – bakterie metanogenne wymagają odczynu obojętnego, przedział pH wynosi 6,8-7,2. W przypadku szybkiego procesu fermentacji obserwuje się obniżenie odczynu masy fermentującej do pH 6,2-6,5. Aby temu zapobiec stosuje się dodatek wapna. Zbyt niskie pH jest często rezultatem nadmiernego obciążenia substratem i sygnałem nieprawidłowej pracy biogazowni. Najczęściej jednak gdy dojdzie do znacznego obniżenia pH jest za późno aby uratować proces.

    6. Składniki pokarmowe – komora fermentacyjna jest hodowlą mikroorganizmów, które trzeba regularnie dokarmiać. Jakość i prawidłowe zbilansowanie dostarczanego substratu jest podstawą prawidłowego i wydajnego procesu fermentacji. Ważnym elementem bilansu składników jest stosunek C:N, gdyż w procesie fermentacji azot organiczny z substratu przekształcany jest w azot amonowy, który częściowo wykorzystany jest do syntezy białka nowo powstających komórek. Ponadto za dużo węgla a za mało azotu powoduje obniżenie ilości powstającego metanu.

Proces technologiczny

  • Inhibitory - czynniki powodujące zahamowanie lub nieodwracalne zatrzymanie procesu produkcji biogazu. Mogą  to być zarówno
    parametry technologiczne procesu jak i techniczne fermentatora oraz czynniki fizyczne i substancje chemiczne. Związki chemiczne
    dostają się do komory fermentacyjnej wraz z substratem, ale również są produkowane podczas powstawania biogazu.

    Przykłady:

    • Tlen -proces fermentacji metanowej prowadzony jest przez bakterie anaerobowe w środowisku beztlenowym, już śladowe ilości tlenu w komorze fermentacyjnej wpływają toksycznie na mikroorganizmy.
    • Amoniak - zbyt duże stężenie amoniaku powoduje zahamowanie procesu fermentacji metanowej poprzez inhibicję enzymów biorących udział
      w metanogenezie (gdy stosunek C/N jest nadmiernie przesunięty w kierunku N).
    • Siarkowodór - gaz powstający w wyniku redukcji siarczanów do siarczków. Obecność siarkowodoru w komorze fermentacyjnej sprawia wiele problemów technologicznych, między innymi: korozję rurociągów, zbiorników metalowych oraz armatury.
    • Metale ciężkie - wpływają one niekorzystnie na anaerobowy proces produkcji biogazu gdy występują w formie kationów.
    • Toksyczne związki organiczne - zbyt wysokie stężenie związków organicznych takich jak: niezdysocjowane lotne kwasy, formaldehyd, chloroform, bromek etylu, nafta powodują hamowanie procesu fermentacji metanowej.
    • Inne zanieczyszczenia- antybiotyki, detergenty, inne substancje negatywnie oddziaływujące na proces.
  • Aby móc efektywnie zarządzać pracą biogazowni i kontrolować proces technologiczny konieczny jest ścisły nadzór nad określonymi parametrami procesu fermentacji (aparatura kontrolno-pomiarowa).

    Zakres monitoringu obejmuje pomiar:

    • Rodzaj oraz ilość materiału wsadowego
    • Temperaturę procesu
    • Wartość pH
    • Ilość i skład biogazu
    • Poziom napełnienia
    • System wczesnego ostrzegania przed niebezpieczeństwem wybuchu
    • Zawartość lotnych kwasów tłuszczowych
    • Potencjał REDOX
    • Zawartość NH3

    Kontrola parametrów pracy biogazowni:

    • wykonawca biogazowni obowiązany jest dostarczyć zakres wymaganych pomiarów/testów przeprowadzanych w sposób ciągły i w razie wystąpienia problemów technologicznych,
    • po stronie inwestora konieczne jest zapewnienie systemu ciągłej kontroli parametrów pracy biogazowni w postaci utrzymania własnego laboratorium lub korzystania z usług laboratorium zewnętrznego.

    Utrzymanie reżimu technologicznego, oznacza m.in.:

    • odpowiednie przechowywanie i przygotowanie substratów (niedotrzymanie warunków temperatury zmniejsza ich wartość energetyczną nawet o 60-70%, wydłużenie czasu przechowywania gnojowicy do tygodnia zmniejsza ilość uzyskiwanego biogazu o ok. 50%),
    • konieczność stabilnego strumienia dostaw w ilości i jakości zakładanej w projekcie (niezwykle istotne jest, aby substraty były pozbawione detergentów i antybiotyków, które powodują zatrzymanie procesu fermentacji),
    • stosowanie właściwych mieszanek substratów (zaleca się, aby biogazownia miała przynajmniej w 70% stały skład substratów),
    • ścisły nadzór nad dozowaniem substratów.
  • Kryterium

    Opcje technologiczne

    Liczba etapów procesu technologicznego

    (rozdzielenie faz fermentacji: hydrolitycznej, acydofilnej, octanogennej, metanogennej)

    • Jednoetapowy
    • Dwuetapowy
    • Wieloetapowy

    Temperatura procesu technologicznego

    • Psychrofilowa
    • Mezofilowa
    • Termofilowa

    Tryb załadunku wsadu

    • Nieciągły
    • Quasi-ciągły
    • Ciągły

    Zawartość suchej masy w substratach

    • Fermentacja mokra
    • Fermentacja sucha

Opis procesu technologicznego przykładowej biogazowni

Proces produkcyjny polega na przetwarzaniu surowców pochodzenia rolniczego w procesie mokrej fermentacji metanowej na biogaz, które przetwarzane są na energię elektryczną i ciepło w jednostce kogeneracji. Technologia zakłada przetwarzanie substratów pochodzenia rolniczego takich jak kiszonka z kukurydzy, kiszonka traw, pulpa ziemniaczana i gnojowica w różnych proporcjach. W zależności od ilości stosowanej gnojowicy
do procesu może być dozowana woda technologiczna w celu rozcieńczania fermentującej biomasy.

Kiszonka z kukurydzy jest magazynowana w silosie kiszonki. Gnojowica jest dostarczana na teren biogazowi bezpośrednio z sąsiednich gospodarstw hodowlanych. Wszystkie substraty stałe będą dostarczane do zasobnika dozującego ładowarką, skąd w sposób automatyczny transportowane będą do komór fermentacji. Substraty płynne są dowożone i przetłaczane bezpośrednio rurociągiem do zbiornika wstępnego. Dozowanie substratów
ze zbiornika wstępnego do procesu produkcji odbywa się automatycznie. Substraty stałe wymieszane z ciekłymi w zbiorniku dozującym, są transportowane do komór fermentacyjnych. Jednorodna mieszanina substratów jest następnie pompowana do dwóch głównych komór fermentacji w odpowiednich ilościach i proporcjach.

  • Cały układ zapewnia możliwość prowadzenia procesu technologicznego w dwóch etapach: fermentacja wstępna i fermentacja wtórna, lub przestawienia się na fermentację jednoetapową z dozowaniem tych samych ilości substratów do dwóch głównych komór fermentacji. Wybór opcji prowadzenia procesu uzależniony jest od rodzaju przetwarzanych substratów.
  • Fermentacja zachodzi w dwóch komorach fermentacyjnych. W obu zbiornikach fermentacyjnych zachodzi proces intensywnej produkcji biogazu. W obu zbiornikach zainstalowano instalację grzewcza zapewniająca utrzymanie stabilnej temperatury procesu w zakresie 37- 40⁰C.
  • Biogaz powstający w procesie fermentacji podlega procesowi odsiarczania - w przestrzeni gazowej reaktorów zachodzi proces biologicznego odsiarczania polegający na dozowaniu niewielkich ilości powietrza co pozwala na rozwój bakterii redukujących stężenie siarkowodoru w biogazie. Odsiarczony biogaz przepływa przez ujęcie biogazu z komory fermentacyjnej 2 do sieci biogazu, którą transportowany jest do urządzeń sprężania i uzdatniania II stopnia. II stopień uzdatniania polega na odwodnieniu polegającym na wykraplaniu wilgoci na skutek spadku temperatury gazu. Skropliny z biogazu w postaci kondensatu spływają grawitacyjnie do studzienki kondensatu, z której przepompowywane są do zbiornika pozostałości pofermentacyjnych. Tak przygotowany biogaz kierowany jest do jednostki kogeneracyjnej, gdzie jego energia chemiczna ulega konwersji do energii elektrycznej i cieplnej.
  • Energia elektryczna wykorzystywana jest na pokrycie potrzeb własnych obiektu i zasilania sieci elektroenergetycznej.
  • Ciepło z kogeneracji ma postać gorącej wody i jest wykorzystywane do pokrycia potrzeb własnych obiektu z możliwością wykorzystania do innych celów użytkowych. W przypadku niewykorzystania całego ciepła z kogeneracji w postaci wody do celów użytkowych jego nadmiar kierowany jest na chłodnicę wentylatorową.
  • Ciecz pofermentacyjna przetłoczona zostaje do separatora frakcji stałej nawozu pofermentacyjnego.
  • Frakcja stała odbierana będzie w kontenerze, do którego stały nawóz spada grawitacyjnie.
  • Frakcja ciekła nawozu kierowana będzie do zbiornika magazynowego – zbiornika pozostałości pofermentacyjnych. Do celów magazynowych planuje się wykorzystać dodatkowy istniejący zbiornik, do którego nadmiar płynnego nawozu będzie przetłaczany pompowo.