Paweł Dębski
Inżynier ekolog
Świadectwo charakterystyki energetycznej1 to dokument, który określa wielkość zapotrzebowania na energię niezbędną do zaspokojenia potrzeb energetycznych związanych z użytkowaniem budynku lub części budynku, czyli energii na potrzeby ogrzewania i wentylacji, przygotowania ciepłej wody użytkowej, chłodzenia, a w przypadku budynków niemieszkalnych również oświetlenia. Obowiązek posiadania w określonych sytuacjach świadectwa charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku wynika z prawa europejskiego. Wprowadzenie obowiązku sporządzania świadectw ma na celu promowanie budownictwa efektywnego energetycznie i zwiększanie świadomości społecznej w zakresie możliwości uzyskania oszczędności energii w budynkach. Dzięki informacjom zawartym w świadectwie właściciel, najemca lub użytkownik budynku może określić orientacyjne, roczne zapotrzebowanie na energię, a tym samym koszt utrzymania związany ze zużyciem energii. Zasady sporządzania i przekazywania świadectw charakterystyki energetycznej budynków zostały określone w ustawie z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków2.
Obecnie w państwach europejskich nie ma jednolitych standardów oceny efektywności energetycznej budynków. Z inicjatywy finansowanej przez Unię Europejską powstał projekt mający na celu wprowadzenie jednolitych standardów oceny efektywności energetycznej budynków w krajach członkowskich. To projekt crossCert (ang, Cross-assessment of Energy Performance Certificates in Europe)3. Na podstawie wyników realizacji projektu, można określić różnice w podejściu do świadectw charakterystyki energetycznej budynków (ŚChE), w wybranych krajach europejskich. Informacje można znaleźć w dokumentach:: „D2.4 EPC cross-testing procedure” „D3.1 Review of approaches to EPC assessment across chosen member states” oraz „D3.4 Cross-country comparison of format and nature of recommended improvements in different EPCs 4,5.
Oceny energetyczne w różnych krajach europejskich
Austria
Austriacki system certyfikacji budynków bazuje na czterech kategoriach oceny energetycznej, które są następnie poddawane ocenie od G (najniższa) do A++ (najwyższa)6 Wskaźniki przedstawione na pierwszej stronie austriackiego świadectwa to:
- HWBRef.: referencyjne zapotrzebowanie na ciepło – opisuje ilość ciepła, jaką należy zapewnić w pomieszczeniu, aby móc w nim utrzymać temperaturę obliczeniową (20°C dla budynków mieszkalnych), jest to główna miara efektywności energetycznej budynku;
- PEB: zapotrzebowanie na energię pierwotną;
- CO2: całkowita emisja dwutlenku węgla związana z końcowym zapotrzebowaniem na energię;
- fGEE: ogólny współczynnik efektywności energetycznej – będący ilorazem końcowego zapotrzebowania na energię i referencyjnego zapotrzebowania na energię końcową.
Obliczenia HWB (zapotrzebowania na ciepło) opierają się m.in. na współczynniku kształtu budynku, dlatego minimalna wartość graniczna będzie inna dla każdego obiektu, jednak docelową minimalną klasą energetyczną dla nowego budynku powinna być klasa B. Dodatkowo nowe budynki muszą spełnić wymagania dotyczące współczynnika przenikania ciepła przez przegrody. W Austrii ŚChE jest obowiązkowe w przypadku budowy nowych budynków, sprzedaży lub wynajmu istniejącego budynku lub mieszkania, przeprowadzenia znacznych renowacji oraz budynków publicznych o powierzchni większej niż 250 m². Przed sporządzeniem ŚChE nie jest obowiązkowa wizja lokalna.
Dania
Dania oparła swój system oceny energetycznej budynków na klasach energetycznych bazujących na energii pierwotnej6. Etykiety energetyczne dzielą się na dziewięć kategorii (od G – najniższa do A2020 – najwyższa), a nowo budowane obiekty muszą spełniać wymogi co najmniej klasy A2015. A2020 jest dobrowolną klasą energetyczną dla właścicieli budynków chcących wyróżnić swoje obiekty. Oprócz odpowiedniej klasy energetycznej, budynki muszą spełniać dodatkowe wymagania dotyczące bilansu energetycznego, obejmujące współczynnik przenikania ciepła U oraz szczelność powietrzną budynku. Świadectwa charakterystyki energetycznej są obowiązkowe przy sprzedaży lub wynajmie budynków o powierzchni powyżej 60 m². Budynki publiczne o powierzchni przekraczającej 250 m² muszą być certyfikowane regularnie, żeby można było zapewnić aktualność ich świadectw charakterystyki energetycznej. Świadectwa są ważne przez 10 lat, chyba że w budynku wprowadzone zostały znaczące zmiany, które wpływają na jego zapotrzebowanie energetyczne – w takim przypadku świadectwo charakterystyki energetycznej jest unieważniane.
Wizja lokalna jest obowiązkowa dla wszystkich budynków, z wyjątkiem rolnych i jednorodzinnych (wolnostojących, w zabudowie szeregowej oraz bliźniaczej), pod warunkiem że budynki w tych kategoriach spełniają następujące kryteria:
- Budynek musi być wybudowany maksymalnie 25 lat przed uzyskaniem etykiety energetycznej;
- Źródłem ciepła jest: olej, gaz ziemny, ciepło systemowe, energia elektryczna (w tym pompa ciepła) lub biopaliwo z centralnym systemem grzewczym.
Polska
W Polsce główną miarą oceny budynku jest nieodnawialna energia pierwotna (EP) oraz współczynnik przenikania ciepła U. Nowy budynek mieszkalny jednorodzinny musi uzyskać wskaźnik EP mniejszy lub równy 70 kWh/(m2/rok) (minimalne wartości EP są różne w zależności od typu budynku). Podczas termomodernizacji budynku istniejącego nie ma obowiązku osiągnięcia określonego wskaźnika nieodnawialnej energii pierwotnej, ale należy spełnić wymóg dotyczący wartości współczynnika przenikania ciepła w przegrodach termomodernizowanych. Przegrody niepodlegające modernizacji nie muszą spełniać tych wymagań. ŚChE są obowiązkowe w przypadku nowych budynków oraz wynajmu lub sprzedaży istniejących nieruchomości i ważne przez 10 lat, ale tylko w przypadku nieprzeprowadzenia w okresie obowiązywania świadectwa prac zmieniających charakterystykę energetyczną obiektu. Chociaż nie jest to obowiązkowe, zaleca się wizytę w budynku przed sporządzeniem ŚChE.
Wielka Brytania
W Wielkiej Brytanii budynki mieszkalne i niemieszkalne mają oddzielne systemy klasyfikacji. Przyporządkowanie budynków mieszkalnych do klas opiera się na wskaźniku „Energy cost factor” (wskaźnik kosztów energii, uwzględniający zużycie energii końcowej). Metodologia obliczeń7 i klasy energetyczne budynków mieszkalnych są jednolite w całym kraju. Dla budynków mieszkalnych ustalono klasy od A do G (w skali od 0 – klasa G do 100 – klasa A), gdzie G oznacza najwyższe koszty energii, a A najniższe. Wynik „100” wskazuje na zerowe koszty energii, a wartości wyższe oznaczają jej eksport.
Budynki niemieszkalne są przyporządkowywane do klas na podstawie rocznych emisji CO2. Szkocja wydzieliła oddzielny system klas oceny budynków niemieszkalnych oraz metodologię różniącą się od obowiązującej w pozostałej części Wielkiej Brytanii.
Świadectwa charakterystyki energetycznej są w Wielkiej Brytanii wymagane dla nowych budynków oraz wszystkich istniejących przeznaczonych do wynajmu lub sprzedaży (w tym mieszkań i apartamentów). Dokument wydawany dla danego budynku zachowuje ważność przez 10 lat. Od 2023 roku wszystkie budynki przeznaczone na sprzedaż lub wynajem muszą spełniać minimalny wymóg klasy energetycznej E. Od 2025 roku będzie to klasa D, a od 2030 roku – klasa C8. Dla nowych budynków, przeznaczonych na użytek własny, nie wprowadzono wymagań dotyczących minimalnych klas energetycznych, niemniej nowe budynki oraz obiekty termomodernizowane użytkowane prywatnie muszą spełniać wymogi związane z odpowiednimi współczynnikami przenikania ciepła U dla przegród oraz szczelnością budynku. Obowiązkowa jest osobista wizja lokalna przeszkolonego, licencjonowanego certyfikatora.
Rekomendacje
Austria
W Austrii rekomendacje nie są zawarte w dokumencie świadectwa charakterystyki energetycznej, lecz przedstawiane oddzielnie. Austriackie oprogramowanie do sporządzania świadectw generuje dwa rodzaje raportów rekomendacyjnych: krótki, jednokolumnowy raport oceniający środki modernizacyjne oraz drugi, bardziej szczegółowy. Dłuższy raport zawiera: listę rekomendacji, oszczędności energetyczne i kosztowe, potencjalne wartości zapotrzebowania na ogrzewanie i ciepłą wodę użytkową, oszczędności emisji dwutlenku węgla oraz poprawę klasy energetycznej.
Dania
W duńskiej metodologii certyfikator ma dostęp do bazy danych nt. standardowych środków poprawy efektywności energetycznej. W ramach tej listy dokonuje wyboru działań najodpowiedniejszych dla ocenianego budynku, a także może edytować lub dodać nowe zalecenia, bazując na swojej wiedzy i doświadczeniu. Przed uwzględnieniem jakiejkolwiek modernizacji certyfikator powinien ocenić wykonalność każdego z tych działań.
Polska
W Polsce system rekomendacji nie ma zdefiniowanej bazy danych, co wymaga od audytora ręcznego opisu proponowanych zaleceń. Dodatkowo w ŚChE znajduje się adnotacja: „Wypełnienie jest obowiązkowe, chyba że nie ma uzasadnionej możliwości takiej poprawy w porównaniu z obowiązującymi wymaganiami zawartymi w przepisach techniczno-budowlanych”. Taki zapis umożliwia pominięcie sekcji rekomendacji. Jeśli rekomendacje występują, są one często napisane w sposób niezachęcający do ich realizacji. Brakuje jakichkolwiek wskaźników potencjalnej poprawy efektywności energetycznej budynku czy też kosztów przeprowadzenia modernizacji.
Wielka Brytania
Na kolejnych stronach świadectwa charakterystyki energetycznej znajdują się środki poprawy efektywności energetycznej budynku w kolejności uwzględniającej ich wpływ na klasę energetyczną. Podawany jest orientacyjny koszt wdrożenia oraz typowe roczne oszczędności i wynikająca z tego potencjalna poprawa efektywności energetycznej. Dostępna jest także tabela przedstawiająca aktualne szacunkowe roczne koszty energii oraz potencjalne koszty po zastosowaniu zalecanych środków poprawy dla każdej kategorii zużycia energii.
W brytyjskiej metodologii oprogramowanie automatycznie generuje rekomendacje na podstawie wprowadzonych danych oraz wyników obliczeń. W związku z tym rola audytora w tworzeniu zaleceń jest ograniczona, poza bezpośrednią interakcją z użytkownikami/właścicielem budynku.
Szkolenia audytorów
Austria
Według prawa austriackiego uprawnionymi do sporządzania ŚChE są osoby, które ukończyły studia wyższe i uzyskały odpowiedni tytuł określony przez Austriacki Instytut Inżynierii Budowlanej (OIB). Dodatkowo uprawione są osoby, które nie ukończyły studiów wyższych, ale pracują jako: budowniczy, hydraulik, kominiarz (tylko dla istniejących budynków mieszkalnych) oraz zdun (tylko dla domów wolnostojących lub w zabudowie bliźniaczej). Uprawnione do wydawania ŚChE są także firmy konsultingowe zajmujące się ogólnopojętą efektywnością energetyczną. Nie ma specjalnego kursu lub obowiązkowego egzaminu dla certyfikatorów.
Dania
W celu otrzymania tytułu certyfikatora energetycznego wymagane jest osiągnięcie co najmniej poziomu 4 według Europejskich Ram Kwalifikacji. W Danii poziom ten można osiągnąć poprzez uzyskanie świadectwa ukończenia szkoły średniej ogólnokształcącej lub dwuletniej szkoły średniej (z dodatkowymi egzaminami przygotowawczymi) oraz ukończenie kursu przygotowawczego.
Osoba ubiegająca się o uprawnienia musi również zdać egzamin organizowany przez Duńską Agencję Energetyczną – oficjalny organ nadzorujący kwestie związane z efektywnością energetyczną. Po zdobyciu uprawnień zarówno osoby, jak i firmy sporządzające ŚChE muszą zostać zarejestrowane w oficjalnej bazie danych. Dodatkowo audytorzy akredytowani przez Duńską Agencję Energetyczną zobowiązani są do udziału w kursach i spotkaniach odświeżających wiedzę przynajmniej raz na trzy lata, w przeciwnym razie tracą licencję.
Polska
Uprawnienia uzyskuje się poprzez wpis do wykazu osób uprawnionych do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej prowadzonego przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii. Osoba ubiegająca się o wpis do wykazu musi spełnić następujące wymagania: mieć pełną zdolność do czynności prawnych, posiadać uprawnienia budowlane oraz uzyskać odpowiednie wykształcenie (ukończenie studiów wyższych lub podyplomowych wraz z uzyskaniem tytułu) zgodnie z wykazem przedstawionym przez MRiT9. Poza wyżej wymienionymi kryteriami edukacyjnymi nie istnieją żadne inne wymagania dotyczące uzyskania uprawnień do sporządzania ŚChE.
Wielka Brytania
Osoby upoważnione do sporządzania świadectw charakterystyki energetycznej muszą przejść kilkudniowy trening przygotowawczy, zakończony egzaminem. Na każdy typ budynku przypada inny rodzaj uprawnień. Dokument „Occupational Standards” charakteryzuje kwalifikacje i umiejętności, które powinien uzyskać audytor, aby wyniki były miarodajne i powtarzalne. W odniesieniu do budynków mieszkalnych kandydat musi zaliczyć kurs na trzecim poziomie wyszkolenia: „Level 3 in Certificate in Domestic Energy Assessment” i przejść proces akredytacji. Kurs ten trwa pięć dni. Każda osoba może podejść do kursu oraz egzaminu, nie ma potrzeby posiadania specyficznego wykształcenia lub doświadczenia w ogólnopojętej branży budowlanej. Wszystkie inne budynki (niemieszkalne) wymagają dodatkowego szkolenia (poza podstawowym, uprawniającym do sporządzania ŚChE dla budynków mieszkalnych) oraz zdania egzaminu. Istnieje pięć poziomów wyszkolenia, które zależą od złożoności systemów znajdujących się w budynku oraz od roku budowy lub daty modernizacji budynku. Ponadto wszyscy audytorzy są zobowiązani do przestrzegania „Continuing Professional Development (CPD)”, który zobowiązuje do pracy nad sporządzaniem ŚChE przez co najmniej 10 godzin przy wystawianiu oceny poziomu trzeciego lub czwartego, a na potrzeby oceny poziomu piątego audytor jest zobowiązany do 15 godzin pracy łącznie.
Bazy danych
Austria
Cztery austriackie kraje związkowe korzystają ze wspólnej bazy danych ZEUS, a pozostałe pięć ma własne systemy lub nie posiada żadnych. Istnieje ogólnokrajowa baza danych ŚCHE (docelowo wszystkie bazy danych ŚChE powinny być do niej podłączone), jednak obecnie nie osiągnięto kompromisu co do jej powszechnego stosowania.
Dania
Wszystkie świadectwa charakterystyki energetycznej są umieszczane w centralnej bazie danych prowadzonej przez Duńską Agencję Energetyczną i udostępniane na stronie internetowej do wglądu publicznego. Poza wyszukaniem świadectwa charakterystyki energetycznej dla konkretnego budynku istnieje możliwość przeglądania mapy Danii wraz z wyszczególnionymi etykietami energetycznymi budynków. Po kliknięciu na daną etykietę wyświetlany jest aktualny dokument świadectwa charakterystyki energetycznej.
Polska
Centralny Rejestr Świadectw Charakterystyki Energetycznej10 to ogólnokrajowa baza danych, w której gromadzone są świadectwa charakterystyki energetycznej budynków. W bazie powszechnie dostępne są informacje dotyczące danego lokalu czy domu nt. wskaźników rocznego zapotrzebowania na EU, EK i EP oraz jednostkowej wielkości emisji CO2, a także udziału OZE w rocznym zapotrzebowaniu na EK. Natomiast nawet właściciel budynku czy audytor, który sporządził ŚCHE, nie ma uprawnień do podglądu dokumentu świadectwa.
Wielka Brytania
Dla budynków znajdujących się w Wielkiej Brytanii (Szkocja – oddzielnie) dostępna jest oficjalna i publiczna baza danych. Każde wydane świadectwo jest publikowane na stronie internetowej bazy. Właściciele lub zarządcy budynków mają prawo do zastrzeżenia dostępu do swojego świadectwa, co oznacza, że tylko oni oraz wybrane przez nich osoby mogą mieć wgląd w dokument.
Podsumowanie
Celem projektu crossCert jest harmonizacja standardów oceny energetycznej budynków w Europie poprzez analizę i porównanie systemów certyfikacji stosowanych w różnych krajach. Analizy przeprowadzane w ramach projektu umożliwiły porównanie metodologii krajowych m.in. w Wielkiej Brytanii, Austrii, Danii i Polsce. Każde z państw wypracowało autorskie podejście do metodologii ŚCHE i systemów szkolenia. Wszystkie omawiane kraje, z wyjątkiem Polski, stosują w swoich ocenach klasy energetyczne dla różnych kategorii budynków, bazując na zróżnicowanych wskaźnikach. Wielka Brytania opiera swój system oceny na energii końcowej oraz kosztach, Dania na energii pierwotnej, natomiast Austria stosuje cztery wskaźniki, z których główny oparty jest na energii końcowej. Brak klas w Polsce może utrudniać użytkownikom końcowym zrozumienie ŚChE, jednak zastosowanie suwaka teoretycznie umożliwia dokładniejszy wgląd w faktyczną efektywność energetyczną budynku.
Wielka Brytania i Dania mają podobne podejście do procesu uzyskiwania uprawnień audytora energetycznego. W obu krajach wymagane są specjalne kursy przygotowawcze zakończone egzaminem, podczas gdy w Polsce i Austrii bazuje się na ogólnym przygotowaniu kandydatów poprzez studia wyższe.
Każdy kraj ma własne unikalne podejście do metodologii ŚChE i systemów szkolenia, a projekt crossCert umożliwił zidentyfikowanie zarówno dobrych, jak i złych praktyk w poszczególnych państwach. Przyszłe iteracje metodologii w tych krajach z całą pewnością mogą czerpać z doświadczeń i wniosków wypracowanych w trakcie realizacji projektu crossCert.
1 https://www.gov.pl/web/rozwoj-technologia/Swiadectwa-charakterystyki-energetycznej
2 https://orka.sejm.gov.pl/proc7.nsf/ustawy/2444_u.html
https://www.crosscert.eu/fileadmin/user_upload/D2-4_EPC_cross-testing_procedure_v2-9.pdf
4https://www.crosscert.eu/fileadmin/user_upload/crossCert_D3.1_Review_of_approaches_to_EPC_assessment_v4.4.pdf
5https://www.crosscert.eu/fileadmin/user_upload/crossCert_D3.1_Review_of_approaches_to_EPC_assessment_v4.4.pdf
6 OIB–Richtlinie, Energieeinsparung und Wärmeschutz (OIB–330.6–026/19), April 2019
7 The Energy Performance of Buildings (England and Wales) Regulations 2012
8 The Domestic Minimum Energy Efficiency Standard (MEES) Regulations, October 1, 2017
9 Obwieszczenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 15 kwietnia 2022 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2022, poz. 1225)
10 https://rejestrcheb.mrit.gov.pl/wykaz-swiadectw-charakterystyki-energetycznej-budynkow
Pierwsza za strona świadectwa charakterystyki energetycznej w Austrii