Małgorzata Kocoń
Inżynier ekolog
Transformacja ciepłownictwa – cz. II
W Polsce trwa proces transformacji ciepłownictwa, który ma na celu osiągniecie neutralności klimatycznej do roku 2050. Wyzwania wynikające z celów klimatycznych i energetycznych wymagają zaangażowania i współpracy na wielu polach. Kontynuując rozważania przyszłości ciepłownictwa w kontekście wymogów regulacyjnych warto zwrócić uwagą na jeszcze dwie istotne regulacje.
Dyrektywa o odnawialnych źródłach energii (RED III)
Dyrektywa o odnawialnych źródłach energii wskazuje na konieczność zwiększenia działań w obszarze rozbudowy infrastruktury na potrzeby sieci ciepłowniczych, tak aby zwiększyć udział odnawialnych źródeł energii. W tym celu określono wiążący minimalny średni roczny wzrost udziału OZE w sektorze ogrzewania. W latach 2026-2030 powinien on wynieść 1,1 punktu procentowego i można do niego zaliczać ciepło odpadowe, jednak tylko do wysokości 0,4 pp. Ponadto udział energii z OZE w sektorze ciepłownictwa musi zostać zwiększony o tzw. zobowiązanie dodatkowe, które na lata 2026-2030 zostało wyliczone na poziomie 0,5 pp. W zakresie stosowania paliw z biomasy obniżony został próg mocy instalacji wytwarzającej energię cieplną (z 20 MW na 7,5 MW), dla którego biomasa ta musi spełnić kryteria zrównoważonego rozwoju określone w dyrektywie w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych1
Dyrektywa EU ETS (Europejski System Handlu Emisjami)2
Europejskim Systemem Handlu Emisjami objęte są instalacje spalania paliw, których całkowita moc cieplna przekracza 20 MW. Zgodnie z zapisami dyrektywy EU ETS sieciom ciepłowniczym oraz kogeneracji o wysokiej sprawności przydziela się bezpłatne uprawnienia do emisji cieplarnianych. Dla instalacji ciepłowniczych, po wprowadzeniu dyrektywy 2023/9591, ustanowiono możliwość przydziału dodatkowych 30% uprawnień do emisji na lata 2026-2030. W celu zwiększenia rocznej liczby uprawnień operatorzy systemu ciepłowniczego zobligowani są do przedstawienia m.in. planu neutralności klimatycznej oraz realizacji inwestycji w nim zawartych prowadzących do znacznej redukcji emisji do roku 2030.
Działania w kierunku transformacji ciepłownictwa
Wiele wskazuje na to, że wobec stawianych celów transformacja sektora ciepłowniczego musi odbyć się niezwłocznie. Niezbędne do tego będą nie tylko działania stricte inwestycyjne, ale również, poprzedzające je, działania z zakresu planowania, które kompleksowo wskażą kierunek i możliwości czy to na szczeblu ogólnopolskim (strategia dla sektora) czy lokalnym (plany zaopatrzenia miast i gmin).
W krótkofalowej perspektywie zastąpienie węgla kamiennego może odbyć się poprzez zastosowanie gazu ziemnego jako paliwa przejściowego, szczególnie w wysokosprawnej kogeneracji gazowej czy biomasy z uwzględnieniem kryteriów zrównoważonego rozwoju. Jednak w szerszej perspektywie konieczna jest większa dywersyfikacja źródeł energii. Jednostki kogeneracyjne oparte na gazie ziemnym zastępujące obecne źródła węglowe mogą w późniejszym etapie zostać przekierowane na wykorzystanie innych paliw takich jak biometan czy zielony wodór pod warunkiem ich dostępności ilościowej i cenowej.
Duże znaczenie ma również elektryfikacja sektora. Technologia Power to Heat polega na wykorzystaniu energii elektrycznej wyprodukowanej w odnawialnych źródłach energii, jej zmagazynowaniu, a następnie przetworzeniu na ciepło. Można wykorzystać wielkoskalowe pompy ciepła zasilane energią elektryczną z farm wiatrowych czy fotowoltaicznych lub wykorzystujących ciepło odpadowe ze ścieków czy kotły elektrodowe połączone z magazynami ciepła.
Należy pamiętać, że system ciepłowniczy nie ogranicza się jedynie do źródła wytwórczego. Bez względu na rodzaj źródła energii wykorzystanego do produkcji ciepła dla systemu ciepłowniczego niezwykle istotna jest efektywność systemu przesyłowego. Poprawa parametrów sieci ciepłowniczych w zakresie ich izolacyjności nie tylko powoduje zmniejszenie ilości ciepła koniecznego do wyprodukowania ale także pozwala uniknąć kosztów napraw oraz zwiększyć bezpieczeństwo energetyczne zaopatrywanego obszaru.
Finansowanie ciepłownictwa
Wynik finansowy przedsiębiorstwa ciepłowniczego uzależniony jest od ilości sprzedanego ciepła oraz kosztów poniesionych na jego wytworzenie. Potrzeby cieplne odbiorców zmieniają się w ostatnich latach ze względu na rosnącą świadomość, która prowadzi do oszczędności energii poprzez działania termomodernizacyjne w istniejących budynkach oraz energooszczędne w nowym budownictwie. Dodatkowo duże znaczenie mają średnie temperatury w miesiącach zimowych, które rosną od kilku lat. Wszystko to wpływa na ilość sprzedanego ciepła, którego cena dla źródeł o mocy powyżej 5MW określana jest w taryfie zatwierdzanej przez Urząd Regulacji Energetyki. Po stronie kosztów kluczowym elementem jest rodzaj paliwa. W ostatnich latach można było zaobserwować mocne wahania cen paliw, a okresami utrudniony dostęp do ich dostępności. Ponadto należy uwzględnić także koszty dodatkowe jak chociażby koszty uprawnień do emisji gazów cieplarnianych, koszty utylizacji odpadów czy koszty energii elektrycznej. Taryfy dla przedsiębiorstw koncesjonowanych wyliczane są w oparciu o koszty wytworzenia w roku poprzednim. Dlatego też nagły wzrost kosztów produkcji utrudnia planowanie i realizację dużych przedsięwzięć modernizacyjnych i niskoemisyjnych.
Szacuje się, że dostosowanie polskiego sektora ciepłowniczego do wymogów regulacyjnych wiąże się z inwestycjami na poziomie 299-466 mld zł3, z czego nakłady na samą infrastrukturę wytwórczą wyniosą 102-211 mld zł, w zależności od realizowanego scenariusza. Biorąc pod uwagę powyższe sektor ciepłowniczy stoi przed ogromnym wyzwaniem technologicznym, czasowym i finansowym. Uruchomione i planowane do uruchomienia projekty wsparcia, chociaż niezbędne mogą okazać się niewystarczające i wymagać uzupełnienia finansowaniem bankowym. W przypadku inwestycji mających istotny wpływ w łagodzenie zmian klimatu, bardzo ważne w ciepłownictwie jest zakończenie produkcji ciepła systemowego z węgla kamiennego, wsparcie może także stanowić kredyt inwestycyjny BOŚ z gwarancją Korporacji Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych (KUKE), która pozwoli na zabezpieczenie do 80% kapitału kredytu. Zakres inwestycji, które mogą być objęte kredytem z taką gwarancją obejmuje m.in. inwestycje w wytwarzanie energii cieplnej z ciepła odpadowego czy w wytwarzanie energii elektrycznej z fotowoltaki czy wiatraków. Niewątpliwą zaletą skorzystania z tego rodzaju produktu jest zmniejszenie zaangażowania posiadanych aktywów mogących stanowić przedmiot zabezpieczenia.
Podsumowanie
Transformacja polskiego ciepłownictwa może być kluczowym elementem w dążeniu kraju do osiągnięcia neutralności klimatycznej oraz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Powodowane wymogami regulacyjnymi kierunki działania wskazują, że kluczowe będą inwestycje poprawiające efektywność energetyczną zarówno jednostek wytwórczych jak i sieci ciepłowniczych, a także dywersyfikacja źródeł ciepła oraz dekarbonizacja sektora. Wzrost udziału energii ze źródeł odnawialnych oraz wykorzystanie ciepła odpadowego, a także elektryfikacja pozwoli na osiągnięcie ambitnie postawionych celów.
Źródła:
1 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/2001 z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych
2 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniająca dyrektywę 2003/87/WE ustanawiającą system handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych w Unii oraz decyzję (UE) 2015/1814 w sprawie ustanowienia i funkcjonowania rezerwy stabilności rynkowej dla unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych
3 Wpływ regulacji UE na transformację sektora ciepłownictwa systemowego w Polsce. Ocena skutków i rekomendacje w zakresie regulacji krajowych. Raport Polskiego Towarzystwa Energetyki Cieplnej, październik 2024 r.