Paulina Tomaszewska
Inżynier ekolog
W erze transformacji energetycznej i cyfryzacji, magazynowanie energii staje się istotnym filarem współczesnej gospodarki. Baterie odgrywają coraz większą rolę w systemach technologicznych, transportowych i przemysłowych. To one zasilają nasze codzienne życie od bezprzewodowych urządzeń po samochody elektryczne, które coraz śmielej wypierają auta z silnikami spalinowymi. Rozwój technologii i rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczna czynią z baterii nie tylko fundament zielonej transformacji, ale również jedno z głównych wyzwań zrównoważonego rozwoju. Surowce wykorzystywane do produkcji ogniw, procesy produkcyjne oraz brak odpowiedniego systemu recyklingu sprawiają, że baterie po zakończeniu swojego cyklu życia mogą stanowić poważne zagrożenie dla środowiska. Potrzeba stworzenia spójnych i ambitnych regulacji prawnych stała się więc priorytetem dla Unii Europejskiej, czego wyrazem jest przyjęcie Rozporządzenia 2023/1542 w sprawie baterii i zużytych baterii, zmieniającego dyrektywę 2008/98/WE i rozporządzenie (UE) 2019/1020 oraz uchylające dyrektywę 2006/66/WE. Nowe przepisy stanowią jeden z elementów realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu, którego celem jest racjonalne wykorzystywanie zasobów naturalnych oraz ograniczenie emisji dwutlenku węgla we wszystkich obszarach gospodarki. Komisja Europejska podkreśla, że baterie jako główny element pojazdów elektrycznych i wielu nowoczesnych technologii muszą być wytwarzane, wykorzystywane i zagospodarowane z uwzględnieniem zarówno standardów środowiskowych, jak i odpowiedzialności społecznej.
Główne założenia i obszary objęte regulacją
Rozporządzenie 2023/1542 w sprawie baterii i zużytych baterii, które weszło w życie 18 lutego 2024 roku obejmuje swoim zakresem wszystkie typy baterii niezależnie od ich przeznaczenia, składu chemicznego czy sposobu wprowadzenia na rynek, zarówno jako samodzielnych produktów, jak i komponentów urządzeń. Rozporządzenie precyzyjnie definiuje poszczególne kategorie baterii oraz przypisuje im odrębne, szczegółowe wymagania dotyczące m.in. parametrów wydajnościowych, trwałości oraz standardów bezpieczeństwa.
Nowe przepisy przewidują m.in.:
Zrównoważoną konstrukcję i trwałość baterii: obowiązek projektowania baterii w sposób zapewniający ich maksymalnie długą żywotność. Wymagana jest odporność na spadki pojemności oraz wydajności, zwłaszcza w kontekście intensywnego użytkowania i licznych cykli ładowania i rozładowywania (art. 10). Dodatkowo, baterie powinny być skonstruowane tak, by umożliwiały użytkownikowi końcowemu bezpieczny demontaż i wymianę, co ułatwia ich ponowne wykorzystanie oraz recykling (art. 11). Wymogi te mają zapewnić, że wszystkie produkty wprowadzone na rynek UE będą spełniały jednolite standardy jakościowe, środowiskowe i funkcjonalne.
Wymogi w zakresie bezpieczeństwa: szereg obowiązków mających na celu zagwarantowanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa baterii na każdym etapie ich cyklu życia. W przypadku baterii stosowanych w stacjonarnych systemach magazynowania energii konieczne jest spełnienie szczegółowych parametrów technicznych określonych w Załączniku V m.in. odporności na przegrzewanie, zwarcia, emisję gazów czy ryzyko zapłonu. Wymagana jest dokumentacja potwierdzająca przeprowadzenie odpowiednich testów oraz oceny ryzyka, zwłaszcza w kontekście potencjalnych zagrożeń dla użytkownika i środowiska. Dodatkowo producenci baterii przemysłowych, do lekkich środków transportu (LMT) oraz pojazdów elektrycznych (EV) zobowiązani są do spełnienia coraz bardziej rygorystycznych wymagań w zakresie niezawodności i odporności technologicznej, odpowiadających ich intensywnemu użytkowaniu.
Informację środowiskową (etykiety, kody QR i paszport baterii): od 18 sierpnia 2026 r. każda bateria wprowadzona do obrotu na terenie UE musi zostać odpowiednio oznakowana. Wymagania w tym zakresie określa art. 13 oraz załącznik VI, zgodnie z którym na etykiecie muszą znaleźć się m.in. dane identyfikacyjne wytwórcy zgodnie z art. 38 ust. 7, kategoria baterii i jej dane identyfikacyjne zgodnie z art. 38 ust. 6, miejsce wytworzenia (położenie geograficzne zakładu wytwarzającego baterie), data wytworzenia (miesiąc i rok), masa, pojemność, skład chemiczny, obecność substancji niebezpiecznych (innych niż rtęć, kadm czy ołów), rodzaj zaleconego środka gaśniczego oraz lista surowców krytycznych, jeśli ich stężenie przekracza 0,1%. Etykieta powinna zawierać również kod QR, który umożliwia szybki dostęp do szczegółowych danych środowiskowych i technicznych. Zgodnie z nowymi przepisami, informacje te maja być także udostępnione w formie cyfrowej poprzez tzw. paszport baterii. Obowiązek jego stosowania wejdzie w życie 18 lutego 2027 r. i dotyczyć będzie baterii do lekkich środków transportu (LTM), baterii przemysłowych o pojemności powyżej 2 kWh oraz baterii do pojazdów elektrycznych (art. 77 ust. 1). Paszport baterii to elektroniczny dokument zawierający kompleksowy zestaw danych dotyczących konkretnego modelu baterii, w tym m.in. informacje o składzie materiałowym, śladzie węglowym, zawartości materiałów z recyklingu, pierwotnej pojemności rzeczywistej, oczekiwanej żywotności baterii wyrażonej w cyklach, początkowej całkowitej sprawności energetycznej oraz na etapie 50% cyklu (Załącznik XIII). Ma on za zadanie wspierać rozwój gospodarki obiegu zamkniętego oraz zwiększyć transparentność łańcucha dostaw.
Zakaz i ograniczenia stosowania substancji niebezpiecznych: wprowadza obowiązek eliminacji lub ograniczania stosowanych substancji stwarzających zagrożenie dla środowiska i zdrowia człowieka (art. 6). Regulacje te uzupełniają obowiązujące przepisy REACH, rozszerzając m.in. ograniczenia takich pierwiastków jak rtęć, kadm, czy ołów. Jednocześnie producenci i importerzy zobowiązani są do stałego monitorowania składu chemicznego baterii oraz reagowania na ewentualne zmiany legislacyjne, ponieważ Komisja Europejska może wprowadzić dalsze restrykcje w odniesieniu do nowych substancji uznanych za potencjalnie szkodliwe (art. 6 ust. 2). Ponadto, od 18 sierpnia 2031 r., a w jeszcze w bardziej restrykcyjnej formie od 18 sierpnia 2036 r. producenci będą zobowiązani do wykazania, że określone typy baterii spełniają minimalne progi zawartości materiałów pochodzących z recyklingu, w tym kobaltu, litu, niklu i ogłowiu (art. 8 ust 2-3). Celem tych przepisów jest ograniczenie zależności od surowców pierwotnych oraz stymulowanie rozwoju infrastruktury recyklingowej w UE. W praktyce wymusi to na przedsiębiorstwach modernizację łańcuchów dostaw, stosowanie bardziej zrównoważonych rozwiązań materiałowych i aktywne zarządzanie surowcami wtórnymi.
Rozszerzoną odpowiedzialność producenta (ROP): producenci baterii zostali objęci rozszerzoną odpowiedzialnością za cały cykl życia swoich produktów od momentu ich wprowadzania na rynek, aż do momentu kiedy staną się one odpadem. Oznacza to obowiązek organizowania i finansowania systemów zabierania, transportu oraz przetwarzania zużytych baterii. Wprowadzone przepisy nakładają konkretne cele w zakresie zbiórki dla baterii przenośnych wyznaczono poziom 63% do 31 grudnia 2027 r. i 73% do 31 grudnia 2030 r. (art. 59 ust. 3), natomiast dla baterii stosowanych w lekkich środkach transportu (LMT) odpowiednio 51% do 31 grudnia 2028 r. i 61% do 31 grudnia 2031 r. (art. 60 ust 3). Producenci, w tym także importerzy wprowadzający baterie po raz pierwszy do obrotu na rynku danego państwa członkowskiego ponoszą pełną odpowiedzialność za zapewnienie selektywnej zbiórki, tak aby zużyte baterie nie trafiały do strumienia odpadów zmieszanych. Rozporządzenie zobowiązuje również do opracowania systemów raportowania oraz dokumentowania przepływu zużytych baterii (art. 75-76), co oznacza konieczność wdrożenia efektywnych rozwiązań organizacyjnych i informacyjnych.
Obowiązki w zakresie należytej staranności w pozyskiwaniu surowców do produkcji baterii: obowiązek stosowania zasad należytej staranności w odniesieniu do społecznych i środowiskowych aspektów łańcucha dostaw surowców wykorzystywanych do produkcji baterii (art. 48-52). Producenci, importerzy oraz uczestnicy rynku są zobowiązani do identyfikacji i oceny potencjalnych ryzyk związanych z naruszeniami praw człowieka, degradacją środowiska oraz niewłaściwymi warunkami pracy w procesie wydobycia i pozyskiwania materiałów. Firmy objęte obowiązkiem muszą wdrożyć odpowiednie polityki, procedury weryfikacji dostawców oraz mechanizmy kontroli, a także cyklicznie sporządzać publicznie dostępne raporty z działań podejmowanych w ramach należytej staranności. Ponadto proces ten podlegać będzie ocenie przez niezależne jednostki notyfikowane (art. 51), co ma zapewnić większą przejrzystość i wiarygodność działań podejmowanych przez przedsiębiorców. Z obowiązku wyłączone są przedsiębiorstwa, których roczne przychody netto ze sprzedaży w roku obrotowym poprzedzającym ostatni rok obrotowy nie przekroczyły 40 mln EUR, a także te, które nie należą do grup kapitałowych przekraczających ten próg w ujęciu skonsolidowanym (art. 47).
Odpowiedzialność za nieprzestrzeganie przepisów i system sankcji: Każde państwo członkowskie UE ma obowiązek ustanowienia skutecznych, proporcjonalnych i odstraszających sankcji za uchybienia wobec wymogów Rozporządzenia (art. 93). Przedsiębiorstwa, które nie spełnią określonych obowiązków np. w zakresie etykietowania, raportowania, projektowania baterii, zapewniania odpowiednich poziomów zbiórki czy należytej staranności w łańcuchu dostaw mogą zostać objęte karami administracyjnymi i finansowymi. Organy nadzoru rynku mają również prawo do podejmowania działań naprawczych, a w skrajnych przypadkach mogą nakazać wycofanie niezgodnych produktów z obrotu, ograniczyć ich dalszą dystrybucję lub zakazać ich wprowadzania na rynek (art. 79-81). System ten ma na celu zapewnienie warunków konkurencji, ochronę środowiska oraz bezpieczeństwa konsumentów, a także skuteczne egzekwowanie unijnych norm na całym rynku wewnętrznym.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1542 w sprawie baterii i zużytych baterii wprowadza kompleksowe zmiany w funkcjonowaniu rynku bateryjnego Unii Europejskiej. Choć nowe przepisy nakładają istotne obowiązki na producentów, stanowią również impuls modernizacyjny, szczególnie dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Dla tych podmiotów oznaczało to będzie konieczność reorganizacji łańcuchów dostaw, wdrożenie zaawansowanych systemów raportowania, czy dostosowania linii produkcyjnych do nowych norm zrównoważonego projektowania. Jednak w dłuższej perspektywie te inwestycje mogą okazać się bardzo ważne z perspektywy budowania konkurencyjności w warunkach transformacji ekologicznej. Baterie charakteryzujące się niższym śladem węglowym, dłuższą żywotnością, większym udziałem surowców wtórnych oraz pełną transparentnością środowiskową, staja się coraz bardziej pożądane na rynku. Świadomi konsumenci, jak i również podmioty publiczne kierujące się kryteriami zielonych zamówień (art. 85) coraz częściej preferują produkty spełniające wysokie standardy zrównoważonego rozwoju. Choć dostosowanie się do nowych regulacji może wiązać się z początkowymi trudnościami, MŚP, które zareagują proaktywnie, zyskają realną szanse na zajęcie korzystnej pozycji na zmieniającym się rynku.
Źródła:
Rozporządzenie 2023/1542 w sprawie baterii i zużytych baterii, zmieniające dyrektywę 2008/98/WE i rozporządzenie (UE) 2019/1020 oraz uchylające dyrektywę 2006/66/WE
(https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzienniki-UE/rozporzadzenie-2023-1542-w-sprawie-baterii-i-zuzytych-baterii-zmieniajace-72190267)