Mariusz Sygnowski
Inżynier ekolog
Polityka ekologiczna coraz wyraźniej odchodzi od działań reaktywnych na rzecz zintegrowanych strategii transformacyjnych, obejmujących gospodarkę, zdrowie publiczne, klimat i bioróżnorodność. Zmiany legislacyjne, trendy rynkowe, wyzwania wdrożeniowe w kontekście Europejskiego Zielonego Ładu, polityki klimatycznej i prawa renaturyzacyjnego UE oraz zagadnienia związane z finansowaniem zielonej transformacji, adaptacją do zmian klimatu oraz sprawiedliwością środowiskową – to aspekty, które w istotny sposób wpływają na zmiany w polityce ochrony środowiska.
Dotychczasowa polityka środowiskowa opierała się głównie na dyrektywach sektorowych, których celem było ograniczanie szkodliwego wpływu człowieka na środowisko1. Jednak w obliczu narastających kryzysów ekologicznych – takich jak zmiany klimatu, utrata bioróżnorodności czy zanieczyszczenie środowiska – konieczne stało się przejście od działań interwencyjnych do strategii długofalowych, opartych na integracji środowiska z innymi politykami publicznymi2Według raportu IPCC (2023), globalne emisje gazów cieplarnianych muszą zostać zredukowane o co najmniej 45% do 2030 roku, aby uniknąć katastrofalnych skutków ocieplenia klimatu.
W Polsce emisje gazów cieplarnianych zmniejszyły się w latach 1990–2022 o około 33% (GUS, 2023). Mimo tego sektor energetyczny nadal opiera się w dużej mierze na węglu, który odpowiadał w 2024 roku za około 70% produkcji energii elektrycznej. Dodatkowym wyzwaniem są także rosnące emisje z sektora transportu i rolnictwa, co wymaga pilnej modernizacji oraz inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE) i elektromobilność.
Nowe ramy strategiczne: Zielony Ład i globalne porozumienia
Europejski Zielony Ład to kompleksowa strategia UE na rzecz osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 roku1. Zakłada ona transformację w kierunku gospodarki niskoemisyjnej poprzez modernizację sektora energetycznego, rolniczego, transportowego oraz przemysłu ciężkiego. Budżet przeznaczony na realizację celów Zielonego Ładu w perspektywie do 2030 roku przekracza 1 bilion euro, z czego część pochodzi z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji oraz Instrumentu Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF).
Polska aktywnie uczestniczy w realizacji celów Zielonego Ładu, choć transformacja energetyczna wiąże się z istotnymi wyzwaniami społecznymi i gospodarczymi, zwłaszcza w regionach górniczych. Rząd RP wdrożył Program „Polska Zielona Transformacja” z budżetem ok. 200 mld zł do 2030 roku, obejmujący wsparcie dla OZE, efektywności energetycznej i elektromobilności.
Na poziomie globalnym przełomowym wydarzeniem było przyjęcie Porozumienia Kunming-Montreal w ramach Konwencji o Różnorodności Biologicznej9 Dokument ten zakłada objęcie ochroną 30% powierzchni lądów i oceanów świata oraz odtworzenie co najmniej 30% zdegradowanych ekosystemów do 2030 roku. Jest to odpowiedź na alarmujące dane, według których obecnie około 1 milion gatunków roślin i zwierząt zagrożonych jest wyginięciem.
Zrównoważone finanse i ESG
W Unii Europejskiej przyjęto Taksonomię UE – system klasyfikacji zrównoważonej działalności gospodarczej, która określa kryteria środowiskowe dla inwestycji3. Jego celem jest zapobieganie greenwashingowi oraz zwiększanie przejrzystości i wiarygodności działań w sektorze finansowym. W ramach Dyrektywy CSRD (Corporate Sustainability Reporting Directive) od 2024 roku około 50 000 firm w UE będzie zobowiązanych do raportowania danych ESG. Dla porównania – poprzednia dyrektywa NFRD obejmowała jedynie około 11 000 przedsiębiorstw.
W Polsce wzrasta zainteresowanie raportowaniem ESG, szczególnie w sektorze finansowym i dużych przedsiębiorstwach. Komisja Nadzoru Finansowego wdraża regulacje nakładające obowiązki na instytucje finansowe związane z oceną ryzyka klimatycznego. Ponadto, na Giełdzie Papierów Wartościowych rozwijają się zielone obligacje – w 2024 roku wartość wyemitowanych zielonych obligacji przekroczyła 6 mld zł.
Adaptacja do zmian klimatu
Europejska Strategia Adaptacji do Zmian Klimatu wskazuje na konieczność przygotowania społeczeństw na skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych6 . Wśród promowanych działań znajdują się rozwiązania oparte na przyrodzie (nature-based solutions), takie jak rozwój zielonej infrastruktury oraz zarządzanie wodami opadowymi w sposób przyjazny dla ekosystemu. Szacuje się, że do 2050 r. ponad 70% populacji Europy będzie zamieszkiwać tereny miejskie, co wymaga integracji planowania przestrzennego z działaniami adaptacyjnymi.
Polskie miasta, takie jak Warszawa, Kraków i Gdańsk, realizują projekty zielonej infrastruktury i programy przeciwdziałania miejskim wyspom ciepła. Krajowy Plan Adaptacji (KPA) przewiduje inwestycje na poziomie 15 mld zł do 2030 r. na rozwój systemów monitoringu środowiskowego i ochronę przeciwpowodziową, co jest kluczowe dla bezpieczeństwa rolnictwa i ochrony zasobów wodnych.
Odbudowa bioróżnorodności i prawo renaturyzacyjne
Ustawa o odbudowie przyrody (Nature Restoration Law) została przyjęta przez Parlament Europejski w 2024 roku5. Zobowiązuje państwa członkowskie UE do renaturyzacji określonych procentowo powierzchni zdegradowanych ekosystemów, np. do 2030 r. co najmniej 20% terenów lądowych i morskich UE ma zostać objętych działaniami mającymi na celu przywrócenie im możliwie naturalnego stanu sprzed ingerencji człowieka.
W Polsce renaturyzacja skupia się m.in. na obszarach Natura 2000 oraz rzekach, takich jak Odra i Wisła, gdzie prowadzone są działania na rzecz odbudowy siedlisk i poprawy naturalnego przepływu wód. Rządowe programy, takie jak „Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej”, zakładają objęcie ochroną dodatkowych 10% powierzchni kraju do 2030 roku.
Sprawiedliwość środowiskowa
Konwencja z Aarhus zapewnia obywatelom prawo do informacji środowiskowej, udziału w procesach decyzyjnych i dostępu do wymiaru sprawiedliwości w sprawach związanych z ochroną środowiska8. Fundusz Sprawiedliwej Transformacji UE wspiera regiony szczególnie dotknięte skutkami transformacji energetycznej i odejściem od gospodarki węglowej7.W Polsce środki z funduszu trafiły m.in. do województw śląskiego, dolnośląskiego i łódzkiego. Łączna wartość zaplanowanych inwestycji przekracza 16 mld zł. Przeznaczeniem tych środków jest stworzenie nowych miejsc pracy, rozwój niskoemisyjnego transportu oraz rewitalizacja zdegradowanych terenów przemysłowych.
Regiony śląskie i łódzkie korzystają ze środków Funduszu Sprawiedliwej Transformacji na restrukturyzację gospodarki i tworzenie nowych miejsc pracy w zielonych sektorach. Programy wsparcia dla pracowników przemysłu węglowego obejmują szkolenia oraz subsydia na rozwój małych i średnich przedsiębiorstw o profilu ekologicznym.
Podsumowanie
Polityka ochrony środowiska w XXI wieku przechodzi transformację jakościową. Od podejścia reaktywnego przechodzi się do modelu systemowego, który integruje cele środowiskowe z gospodarczymi, społecznymi i zdrowotnymi. Wzrost znaczenia strategii opartej na danych, rosnące wymagania wobec biznesu oraz angażowanie społeczności lokalnych wskazują na nową erę zarządzania środowiskiem. Skuteczność tej transformacji zależeć będzie od zdolności państw i instytucji do wdrażania spójnych polityk międzysektorowych, a także budowania szerokiej akceptacji społecznej wokół niezbędnych reform.
Przypisy:
[1] European Commission. (2023). Green Deal and Fit for 55. https://climate.ec.europa.eu
[2] IPCC. (2023). Sixth Assessment Report.
[3] European Banking Authority. (2023). Guidelines on ESG risk disclosure.
[4] EEB. (2024). Policy Brief on Nature Restoration Law.
[5] European Parliament. (2024). Nature Restoration Law: Legislative Text.
[6] Ministerstwo Klimatu i Środowiska RP. (2024). Krajowy Plan dla Energii i Klimatu 2026–2030.
[7] OECD. (2023). Green Finance and Investment Report.
[8] Aarhus Convention. (1998). United Nations Economic Commission for Europe.
[9] UNEP. (2022). Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework. https://www.unep.org