Paulina Tomaszewska
Inżynier ekolog
Rozporządzenie ESPR: Jak zasady ekoprojektowania zmieniają rynek produktów?
W obliczu rosnących wyzwań związanych z ochroną środowiska i zrównoważonym rozwojem, Unia Europejska wprowadziła ramy prawne mające na celu ograniczenie negatywnego wpływu produktów na środowisko. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2024/1781 z 13 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia ram ustalania wymogów ekoprojektu w odniesieniu do zrównoważonych produktów oraz zmiany dyrektywy (UE) 2020/1828 i rozporządzenia (UE) 2023/1542 i uchylenia dyrektywy 2009/125/WE (ang. Ecodesign for Sustainable Products Regulation, ESPR), weszło w życie 18 lipca 2024 r. i stanowi prawne narzędzie do minimalizacji wpływu produktów na środowisko przez cały cykl ich życia. Nowe przepisy zastępują dotychczasową dyrektywę o ekoprojekcie z 2009 r., rozszerzając zakres wymogów na niemal wszystkie produkty materialne obecne na rynku UE.
Cele i zakres ESPR
Celem rozporządzenia jest ustanowienie ram określających wymogi ekoprojektu, które muszą spełniać produkty, aby mogły zostać wprowadzone do obrotu lub oddane do użytku na terenie UE. Wymogi te mają na celu poprawę zrównoważenia środowiskowego produktów, tak aby zrównoważone rozwiązania stały się normą rynkową, a ich ogólny ślad węglowy i środowiskowy w całym cyklu życia uległ ograniczeniu. Rozporządzenie wspiera tym samym bardziej odpowiedzialną produkcję i konsumpcję, efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych oraz ograniczanie ilości odpadów. Wpisuje się ono w działania Europejskiego Zielonego Ładu i w model gospodarki o obiegu zamkniętym, przyczyniając się do realizacji unijnych celów w zakresie ochrony środowiska, klimatu i różnorodności biologicznej, a także zapewnia swobodny przepływ zrównoważonych produktów na rynku wewnętrznym (art. 1 ust. 1).
Rozporządzenie stosuje się do wszystkich towarów fizycznych wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytku, w tym do części składowych i produktów pośrednich. Nie obejmuje natomiast żywności i pasz, produktów leczniczych i weterynaryjnych, żywych roślin, zwierząt i mikroorganizmów, produktów pochodzenia ludzkiego, produktów związanych bezpośrednio z reprodukcją roślin i zwierząt, a także pojazdów podlegających odrębnym przepisom UE (art. 1 ust. 2).
Wymogi ekoprojektu
ESPR wprowadza zestaw wymogów ekoprojektu (art. 5), mających na celu poprawę aspektów środowiskowych produktów i ułatwienie ich trwałego, bezpiecznego i zrównoważonego użytkowania. Wymogi te mogą obejmować wymogi efektywności, wymogi informacyjne lub ich połączenie, w zależności od aspektów produktu (art. 5 ust. 9).
Wymogi efektywnościowe to techniczne kryteria, które określają minimalne lub maksymalne wartości parametrów produktu takich jak np. maksymalne zużycie wody, oraz jego cechy konstrukcyjne i funkcjonalne, takie jak trwałość, odporność na zużycie, możliwość demontażu, naprawy i ponownego użycia (art. 6).
Wymogi informacyjne to obowiązek udostępniania informacji o produkcie i jego właściwościach, w tym m.in. o substancjach niebezpiecznych, wpływie na środowisko, trwałości oraz dostępności części zamiennych. Dane te mogą być przekazywane w dokumentacji, na etykiecie lub w postaci cyfrowego paszportu produktu szczerzej opisanego w art. 9-15, ułatwiającego ich dostęp (art. 7).
Zgodnie z art. 5 ust. 1, wymogi ekoprojektu powinny dotyczyć następujących aspektów produktu:
- trwałość;
- niezawodność;
- możliwość ponownego użycia;
- możliwość ulepszenia;
- możliwość naprawy;
- możliwość konserwacji i odnowienia;
- obecność substancji wzbudzających obawy;
- zużycie energii i efektywność energetyczna;
- zużycie wody i efektywność wodna;
- zużycie zasobów i zasobooszczędność;
- zawartość materiałów z recyklingu;
- możliwość regeneracji;
- zdatność do recyklingu;
- możliwość odzysku materiałów;
- wpływ na środowisko, w tym ślad węglowy i ślad środowiskowy;
- przewidywana ilość wytwarzanych odpadów.
Zgodnie z art. 4 rozporządzenia ESPR Komisja Europejska jest uprawniona do przyjmowania aktów delegowanych, które uszczegóławiają ogólne przepisy rozporządzenia poprzez ustanawianie wymogów ekoprojektu. Akty te mogą dotyczyć określonych grup produktów, takich jak lodówki czy telewizory, albo mieć charakter horyzontalny, obejmując szersze kategorie wyrobów na przykład wszystkie produkty zawierające akumulatory. Jednocześnie Komisja może zadecydować o odstąpieniu od wprowadzenia wymogów efektywnościowych lub informacyjnych w zakresie wybranych parametrów technicznych, jeżeli uzna, że byłyby one sprzeczne z celami ekoprojektu dla danej grupy produktów (art. 4 ust. 2).
Konsekwencje dla rynku i producentów
Rozporządzenie ESPR wprowadza istotne zmiany w sposobie projektowania, produkcji oraz wprowadzania produktów na rynek Unii Europejskiej, wpływając zarówno na przedsiębiorstwa, jak i na cały łańcuch dostaw oraz relacje z konsumentami. Producenci będą zobowiązani uwzględniać kryteria trwałości, naprawialności, możliwości recyklingu oraz ograniczenia stosowania substancji szkodliwych już na etapie projektowania, co wymaga prowadzenia analiz cyklu życia produktów i dostosowania materiałów oraz komponentów do wymogów ekoprojektu. Wymogi ESPR mogą sprzyjać rozwojowi nowych modeli biznesowych, takich jak leasing produktów, serwisowanie i naprawy czy sprzedaż usług związanych z ponownym użyciem i recyklingiem. Firmy, które szybko dostosują swoje produkty do nowych regulacji, mogą zyskać przewagę konkurencyjną, a przepisy stwarzają także zachętę do inwestycji w innowacyjne rozwiązania, materiały przyjazne środowisku i bardziej zrównoważone procesy produkcji. Jednocześnie wdrożenie wymogów może wiązać się z dodatkowymi kosztami, koniecznością przeszkolenia pracowników, reorganizacją łańcuchów dostaw oraz inwestycjami w technologie umożliwiające monitorowanie zgodności produktów z wymaganiami ESPR. Konsumenci zyskają dzięki temu dostęp do produktów bardziej trwałych i transparentnych pod względem środowiskowym, co może wpływać na ich nawyki zakupowe i promować bardziej zrównoważone wybory, podczas gdy producenci zobowiązani są do zapewnienia pełnej informacji o produktach, np. poprzez cyfrowy paszport produktu, zwiększający przejrzystość rynku.
Wprowadzenie ESPR to ważny krok w kierunku rynku produktów bardziej zrównoważonych, trwałych i transparentnych dla konsumentów. Regulacja wymusza integrację aspektów środowiskowych w proces projektowania i produkcji, a także zwiększa odpowiedzialność producentów na każdym etapie cyklu życia produktu. W dłuższym horyzoncie działania te powinny przyczynić się do poprawy jakości produktów, wzrostu świadomości konsumenckiej i rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym w Unii Europejskiej.
Źródła:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/ALL/?uri=CELEX:32024R1781