Akcje jako instrument finansowy i papier wartościowy - przewodnik dla początkujących inwestorów
Na koniec sierpnia 2025 roku na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie notowane były akcje ponad 400 spółek. Taka liczba może przytłoczyć początkujących inwestorów. Jeżeli dopiero wchodzisz w świat finansów i nie masz dużego doświadczenia w kupnie i sprzedaży papierów wartościowych, skorzystaj z naszych wskazówek. Podpowiemy Ci, w jaki sposób akcje mogą stać się częścią Twojej strategii inwestycyjnej.
Najważniejsze informacje o akcjach
· Akcja to rodzaj papieru wartościowego, który potwierdza posiadanie udziałów w spółce akcyjnej.
· Są różne rodzaje akcji – imienne i na okaziciela, zwykłe i uprzywilejowane, aportowe i gotówkowe.
· Akcjonariuszom może przysługiwać prawo głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, prawo poboru nowej emisji, prawo do dywidendy i prawo do udziału w masie spadkowej.
· Akcje są emitowane w ofercie publicznej na giełdzie w ramach emisji nowych papierów wartościowych lub sprzedaży istniejących.
Definicja akcji: czym jest akcja?
Akcja stanowi rodzaj papieru wartościowego. To dokument, który łączy w sobie prawa majątkowe i niemajątkowe, wynikające z uczestnictwa posiadacza – akcjonariusza – w spółce akcyjnej. Właściciel akcji ma określony udział w kapitale takiej spółki.
Klasyfikujemy je według trzech grup. Jako:
· papier wartościowy,
· instrument finansowy,
· dowód udziału w spółce akcyjnej.
Akcja jako papier wartościowy
Akcja to papier wartościowy, czyli dokument, który reprezentuje udział w kapitale zakładowym spółki. Może być przedmiotem obrotu, czyli można ją kupić lub sprzedać na Giełdzie Papierów Wartościowych.
Akcja jako instrument finansowy
Akcja jest instrumentem finansowym o charakterze udziałowym emitowanym przez spółki akcyjne, komandytowo-akcyjne lub proste spółki akcyjne w celu pozyskania kapitału na rozwój. Służy do transferu kapitału od inwestora do spółki.
Akcja jako udział w spółce akcyjnej
Każda osoba, która kupi choć jedną akcję, staje się akcjonariuszem, czyli współwłaścicielem spółki. Im więcej ich nabędzie, tym większy ma udział we własności. Będzie posiadać też prawo do części jej zysków, a w niektórych przypadkach – podejmowania decyzji dotyczących działalności przedsiębiorstwa. Można więc powiedzieć, że każda akcja reprezentuje fragment własności danej firmy.
Historia powstania i rozwoju akcji
Na giełdach światowych notowane są akcje milionów spółek. Dlaczego jednak wprowadzono ten instrument do powszechnego obiegu? Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba sięgnąć do początków XVII wieku.
Pierwsze akcje – Holenderska Kompania Wschodnioindyjska (1602 r.)
Pierwszą firmą, która zdecydowała się na pozyskanie kapitału na rozwój poprzez akcje, była Holenderska Kompania Wschodnioindyjska. Miało to miejsce w 1602 roku. Wprowadziła na rynek nieznaną wówczas formę inwestycji, jaką były właśnie akcje. Kompania wyemitowała je i pozyskała środki z przeznaczeniem na budowę okrętów i zakładanie kolejnych faktorii handlowych.
Inwestorzy, którzy wpłacili swoje pieniądze kompanii, otrzymali potwierdzenie zakupu papierów, a następnie uzyskali z tego tytułu zyski.
W Polsce dopiero w 1768 roku wyemitowano akcje Kompanii Manufaktur Wełnianych, co stanowiło pierwszy przypadek wprowadzenia papierów wartościowych na polski rynek. W kolejnych latach rosła ich popularność, aż do czasów współczesnych, gdy stały się podstawowym przedmiotem obrotu na rynku giełdowym
.
Rodzaje akcji – szczegółowa charakterystyka
Kodeks spółek handlowych wyróżnia wiele rodzajów akcji, które można pogrupować w kilka kategorii:
· Akcje imienne i na okaziciela – imienne mają dane osobowe posiadacza wpisane w dokumencie, a akcjonariusze są wpisywani do księgi akcyjnej. Z kolei akcje na okaziciela dają prawa i korzyści każdemu posiadaczowi.
· Akcje zwykłe i uprzywilejowane – pierwsze z nich potwierdzają własność w spółce, zapewniają prawo do głosu i część zysku w formie dywidendy. Natomiast uprzywilejowane są imienne. Szczególne korzyści dla akcjonariuszy dotyczyć mogą zarówno praw majątkowych, takich jak prawo do dywidendy, jak i praw niemajątkowych, np. prawa głosu.
· Akcje aportowe i gotówkowe – aportowe możesz nabyć przez wniesienie wkładu niepieniężnego do spółki. Natomiast gotówkowe kupuje się w formie pieniężnej.
· Akcje pracownicze – emisja i ich sprzedaż są ograniczone do pracowników danego przedsiębiorstwa.
· Akcje złote – dają posiadaczowi szczególne przywileje w spółce.
· Akcje nieme – posiadaczowi nie przysługuje prawo głosu, ale w zamian jest uprzywilejowany w kwestii wysokości dywidendy.
Prawa przysługujące akcjonariuszom
Akcjonariuszom z tytułu posiadania akcji spółki przysługują określone korzyści:
· Prawo głosu – prawo do decydowania o sprawach spółki i jej losach podczas Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy. Zgromadzenie powołuje Radę Nadzorczą, która odpowiada za powołanie zarządu. Zwykle przypada 1 głos na 1 akcję – za wyjątkiem uprzywilejowanych, które mogą dawać uprawnienie podmiotowi do 2 głosów na jedną akcję.
· Prawo poboru nowej emisji – kiedy spółka przeprowadza kolejną emisję nowych akcji, dotychczasowi akcjonariusze mają pierwszeństwo ich kupna.
· Prawo do udziału w zysku, czyli prawo do dywidendy, której wysokość ustalana jest na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy.
· Prawo do udziału w masie likwidacyjnej – jeśli spółka jest likwidowana, np. ogłasza upadłość, akcjonariusze mają prawo do udziału w masie likwidacyjnej proporcjonalnie do posiadanych udziałów.
Proces emisji akcji i ich wartość
Spółka akcyjna może przeprowadzić publiczną ofertę akcji. Stosowną uchwałę podejmuje Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy. Potrzebny jest prospekt emisyjny ze wskazaniem informacji o oferowanych papierach wartościowych i warunkach ich nabycia. Jeżeli propozycja publiczna nabycia akcji ma miejsce po raz pierwszy – jest to Pierwsza Oferta Publiczna, tzw. IPO. Może być poprzedzona przedstawieniem oferty niepublicznej.
Wspominany prospekt musi zostać zatwierdzony przez Komisję Nadzoru Finansowego i udostępniony do publicznej wiadomości. Oferta publiczna może przyjąć formę:
· emisji nowych akcji – zbywanych na rynku pierwotnym, dzięki czemu spółka może pozyskać bezzwrotny kapitał na inwestycje, rozwój lub realizację innych istotnych celów;
· sprzedaży istniejących akcji – z propozycją nabycia występuje właściciel lub właściciele jako wprowadzający akcje do obrotu na rynek wtórny. (akcjonariusze zmniejszają lub całkowicie pozbywają się udziału w spółce);
· sprzedaży istniejących akcji w połączeniu z emisją nowych – kombinacja obu wspominanych form.
Wartość nominalna, księgowa i rynkowa akcji
Oto wskaźniki, które charakteryzują akcje spółki:
· Kapitał akcyjny – część kapitału własnego.
· Wartość nominalna akcji – wielkość kapitału akcyjnego, która przypada na jedną akcję.
· Wartość emisyjna – inaczej cena emisyjna, po której akcje sprzedawane są inwestorom na rynku pierwotnym.
· Wartość księgowa – wartość aktywów netto spółki, która przypada na każdą akcję.
· Wartość rynkowa – cena akcji na giełdzie, na rynku wtórnym.
Oprócz tego wymienia się jeszcze wskaźnik EPS – zysk przypadający na jedną akcję, liczony jako iloraz zysku netto spółki oraz liczby akcji. Akcjonariuszowi powinno zależeć, aby EPS był możliwie jak najwyższy.
Dla inwestorów duże znaczenie ma wskaźnik DPS, czyli dywidenda przypadająca na 1 akcję, liczona jako iloraz zysku do podziału i liczby tych akcji.
Najczęściej zadawane pytania o akcje
Co to jest akcja?
Akcja to papier wartościowy, który reprezentuje część kapitału spółki. Posiadacz nazywany jest akcjonariuszem i wraz z zakupem staje się współwłaścicielem spółki, w części odpowiadającej liczbie posiadanych akcji, i zyskuje prawa majątkowe (np. do dywidendy) oraz korporacyjne (np. głosowania na walnym zgromadzeniu).
Co to są akcje na giełdzie?
Akcje na giełdzie są to papiery wartościowe, reprezentujące udział w kapitale spółek publicznych. Inwestorzy kupują i sprzedają je na zorganizowanym rynku (giełdzie), licząc na zysk z różnicy cen lub wypłaty dywidendy. Notowania akcji zmieniają się w zależności od wyników finansowych firm, sytuacji gospodarczej i nastrojów inwestorów.
Źródła:
https://www.gpw.pl/pub/GPW/files/Publiczna_oferta.pdf
https://www.gpw.pl/statystyki-gpw
https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20000941037/U/D20001037Lj.pdf
https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/Akcje_i_instrumenty_pochodne_2478.pdf